De Woning van de Toekomst

Het is 2030 en de Rotterdamse wijk Bospolder-Tussendijken is volledig klimaatneutraal. Om het energieverbruik drastisch te verlagen, worden alle huishoudelijke taken gemeenschappelijk georganiseerd. Koken, eten, afwassen, douchen, de was doen, tanden poetsen, naar het toilet gaan: het gebeurt allemaal buiten de woning. Zodoende is het energieverbruik in individuele huishoudens zo klein geworden dat ze niet alleen van het gas maar ook van het elektriciteitsnetwerk kunnen worden afgekoppeld.  . 

In de vroege jaren 2020 werd nog impliciet aangenomen dat alle huishoudelijke taken binnen de muren van het individuele huishouden moeten worden uitgevoerd. Maar dat is niet overal ter wereld zo, en het is evenmin altijd zo geweest in Nederland. Zo telde Rotterdam in de eerste helft van de twintigste eeuw honderden waterstokerijen. Mensen kwamen er warm water halen voor onder meer het wassen van kleding en het schoonmaken van de woning.

De waterstokerij verdween pas aan het eind van de jaren 1950 met de komst van aardgas – en verdient dus opnieuw alle aandacht nu Nederland weer van het gas af is. Ook andere huishoudelijke taken werden eeuwenlang gemeenschappelijk georganiseerd. Openbare badhuizen, gemeenschapskeukens en bakovens bestaan al sinds de Oudheid in verschillende culturen. Het wassen van kleren gebeurde gezamenlijk op bepaalde plekken gedurende bepaalde dagen van de week. 

De wijk Bospolder-Tussendijken is geïnspireerd door die geschiedenis. Op de pleinen in de buurt werden gemeenschappelijke badhuizen, washuizen, keukens en kantines gebouwd. De bewoners vervullen daar samen dagelijks hun huishoudelijke taken.

De voordelen van gemeenschappelijke voorzieningen

Gemeenschappelijke voorzieningen brengen heel wat voordelen met zich mee. Ten eerste komt er veel ruimte vrij in individuele woningen, waar alleen nog slaapkamers en woonkamers nodig zijn. Er kunnen bijgevolg meer mensen in een woning worden gehuisvest, zodat de huishoudens opnieuw groter zijn geworden.

Het gemiddelde Nederlandse huishouden bestond in 1900 nog uit vijf personen, maar in 2000 en 2018 was dat gedaald tot respectievelijk 2,3 en 2,1 personen. Er moeten dus steeds meer keukens, badkamers, wasmachines en droogtrommels worden geproduceerd en getransporteerd. Dat is goed voor de economie, maar het kost wel veel extra energie, materialen en geld. Bovendien zijn grotere apparaten voor een gemeenschappelijke voorziening een stuk energie-efficiënter dan een heleboel kleinere apparaten. 

Laag energieverbruik in de woning zelf

Door de huishoudelijke taken gemeenschappelijk te maken, is het energieverbruik in de individuele huishoudens flink gedaald. De apparaten die de meeste energie verbruiken, zijn immers uit de woning verdwenen. Bovendien wordt het energieverbruik per bewoner kleiner naarmate er meer mensen in een huishouden samenwonen -- bijvoorbeeld het energieverbruik voor de verlichting neemt niet evenredig toe met het aantal bewoners, aangezien meerdere mensen van hetzelfde licht kunnen profiteren.

De benodigde elektriciteit voor verlichting en elektrische apparaten wordt ter plekke opgewekt door spierkracht of -- als het weer gunstig is -- door de zonnepanelen op het dak van het gebouw. De huishoudens beschikken slechts over een beperkte energieopslag, voldoende om de nacht door te komen. Daartoe beschikt elk gebouw over een zwaartekrachtbatterij, die de huishoudens delen met de buren. 

Als de zon niet schijnt, dan wekken de bewoners zelf elektriciteit op met behulp van fitnessapparaten. Zowel de zonnepanelen als de fitnessapparaten zijn verbonden aan een gelijkstroom laagspanning elektriciteitsnetwerk in de woning, zodat omzettingsverliezen worden vermeden. Hebben de bewoners geen zin om zelf elektriciteit op te wekken voor de verlichting op een bewolkte dag, dan is er altijd nog de mogelijkheid om kaarsen aan te steken. 

Verwarming

In de woningen in Bospolder-Tussendijken wordt geen aardgas meer verbruikt. Alle huishoudelijke taken die warmte vereisen -- koken, douchen, afwassen -- zijn gemeenschappelijk georganiseerd. De enige uitzondering is verwarming, die logischerwijze ook in de individuele woningen aanwezig moet zijn. Verwarming nam in 2020 nog de grootste hap uit het totale energieverbruik van een Nederlands huishouden: ongeveer 60-70%.

Moderne verwarmingssystemen zijn bijzonder energieverkwistend, omdat ze het volledige luchtvolume in een ruimte opwarmen. Slechts een miniem deel van het energieverbruik van de centrale verwarming wordt nuttig gebruikt voor het verwarmen van mensen. In BoTu werd voor een radicaal andere aanpak gekozen: niet de ruimte wordt verwarmd, maar de mens zelf. De bewoners van Bospolder-Tussendijken maken gebruik van gepaste kleding (zoals thermisch ondergoed) en persoonlijke warmtebronnen zoals de warmwaterkruik of de voetenstoof. 

Veel bewoners kozen ook voor de traditionele "korsi". Dit verwarmingselement, dat vooral in het Midden-Oosten maar ook in andere landen zoals Spanje en Japan (onder andere benamingen) vroeger heel gewoon was, bestaat uit een tafel waaronder een bak met hete kolen is bevestigd. De bewoners schuiven hun benen onder tafel en trekken vervolgens een deken over het meubel heen. Op die manier hebben ze het prettig warm in een koele ruimte. 

Wie het desondanks toch nog koud heeft, kruipt in de bedstede (een geïsoleerd bed dat de lichaamswarmte goed vasthoudt) of gaat elektriciteit produceren. Lichaamsbeweging is immers de beste bescherming tegen koude. De woning wordt geïsoleerd door tapijten aan de wand, een veel goedkopere oplossing dan het na-isoleren van bestaande woningen.